“ถ้าท่านทั้งหลายยึดมั่นในวาจาของเรา ท่านก็เป็นศิษย์ของเราอย่างแท้จริง" (ยน. 8:31)

หนังสือประกาศกนาฮูม

  1. บทที่ 1
  2. บทที่ 2
  3. บทที่ 3

1 1คำพยากรณ์เรื่องกรุงนีนะเวห์ หนังสือนิมิตของนาฮูม ชาวเมืองเอลโขช

อารัมภบท

 

เพลงสดุดี - พระพิโรธของพระยาห์เวห์a

 อาเลฟ    2พระยาห์เวห์ทรงเป็นพระเจ้าที่ไม่ยอมให้มีคู่แข่ง

     และทรงลงโทษความผิด

  พระยาห์เวห์ทรงลงโทษและทรงพระพิโรธอย่างยิ่ง

     พระยาห์เวห์ทรงลงโทษคู่อริของพระองค์

  ทรงเก็บพระพิโรธไว้สำหรับศัตรูของพระองค์

   3พระยาห์เวห์กริ้วช้า แต่ทรงพระอานุภาพยิ่งใหญ่

     พระยาห์เวห์ไม่ทรงละเลยที่จะลงโทษความผิดb

 เบท       พระองค์ทรงพระดำเนินในลมบ้าหมูและในพายุ

                   เมฆเป็นฝุ่นใต้พระบาท

 กีเมล     4พระองค์ทรงขู่ทะเล ทรงทำให้ทะเลแห้งไป

                   ทรงให้แม่น้ำทุกสายแห้งไปด้วย

 ดาเลท   cแคว้นบาชานและภูเขาคารเมลเหี่ยวแห้ง

                   และแขนงอ่อนของเลบานอนก็เฉาไป

 เฮ        5ภูเขาทั้งหลายสั่นสะเทือนเฉพาะพระพักตร์พระองค์

                   บรรดาเนินเขาก็ละลาย

 วาว      แผ่นดินสั่นไหวเฉพาะพระพักตร์

                   ทั้งโลกและทุกคนที่อาศัยอยู่ในโลกด้วยd

 ซาอิน    6ผู้ใดจะต้านทานพระพิโรธของพระองค์ได้

                   ใครจะทนทานความเกรี้ยวกราดของพระองค์

 เคท       พระพิโรธของพระองค์พลุ่งออกมาเหมือนไฟ

                   ก้อนหินแตกสลายเฉพาะพระพักตร์

 เตด        7พระยาห์เวห์ทรงพระทัยดี

                   ทรงเป็นป้อมปราการเข้มแข็งในยามทุกข์ยาก

 โยด              พระองค์ทรงรู้จักผู้วางใจในพระองค์

           8แม้เมื่อน้ำไหลบ่ามาท่วมe

 คัฟ       พระองค์ทรงทำลายล้างผู้เป็นกบฏต่อพระองค์f

                   ทรงไล่ตามบรรดาศัตรูของพระองค์แม้ในความมืด

คำพยากรณ์ตัดสินยูดาห์และอัสซีเรีย

(ผู้นำของยูดาห์) 9ท่านทั้งหลายคิดร้ายอะไรต่อพระยาห์เวห์g

พระองค์จะทรงทำลายล้าง

           ความทุกข์ยากจะไม่เกิดขึ้นเป็นครั้งที่สอง

                   10เพราะเขาทั้งหลายจะถูกเผาเหมือนกอหนามแน่นหนาh

และเหมือนฟางแห้ง

(อัสซีเรีย) 11ผู้หนึ่งมาจากเจ้า

                   เขาคิดแผนร้ายต่อพระยาห์เวห์

           เป็นที่ปรึกษาของคนชั่วร้ายi   

(ยูดาห์)  12พระยาห์เวห์ตรัสดังนี้ว่า

     “แม้เขาทั้งหลายจะทรงพลังและมีจำนวนมาก

           เขาก็จะถูกเคียวเกี่ยวและสูญไป

     แม้เราทำให้เจ้าต้องทุกข์ใจ

           แต่เราจะไม่ให้เจ้าต้องทุกข์ใจอีก

                   13บัดนี้ เราจะหักแอกของเขาออกจากคอของเจ้า

     จะหักโซ่ตรวนของเจ้า”

(กษัตริย์แห่งนีนะเวห์) 14แต่ท่าน พระยาห์เวห์ทรงบัญชาเช่นนี้

                   “ท่านจะไม่มีเชื้อสายที่จะสืบสกุลของท่านอีกต่อไป

           เราจะกำจัดรูปเคารพที่แกะสลักและรูปเคารพที่หล่อขึ้น

     ออกไปจากวิหารของเทพเจ้าของท่าน

           เราจะเตรียมjหลุมศพให้ท่าน เพราะท่านไม่มีความหมายอีกต่อไป”

1 a บทประพันธ์แบบ “กลบทอักษรตามลำดับ” (acrostic) บทนี้ ดู สภษ 31:10 เชิงอรรถ e (เทียบ สดด 25; 34; 37 แม้ว่าที่นี่ลำดับอักษรมีไม่ครบทุกตัว) ขยายความคิดหลักตามธรรมเนียมเรื่องพระพิโรธของพระยาห์เวห์ (กดว 11:33; 2 ซมอ 6:7; 21:14; สดด 2:12; 60:1; 79:5; 110:5) ดังนั้น จึงเป็นอารัมภบทที่ดีสำหรับคำประกาศพระวาจากล่าวโทษกรุงนีนะเวห์

b 4 บรรทัดสุดท้ายของส่วนแรกนี้ (ข้อ 2ข-3ก) ซึ่งไม่ได้เป็นส่วนของคำประพันธ์แบบกลบทอักษรตามลำดับ ดูเหมือนจะเป็นคำอธิบายในภายหลังสำหรับข้อ 2ก ซึ่งต้องการขจัดความเข้าใจผิดถึงลักษณะพระพิโรธของพระเจ้า

c ตอนต้นของบรรทัดนี้ (4ข) ขาดหายไป (อักษร “ดาเลท”)

d เพลงสดุดีรวมความคิดเรื่องกำเนิดพิภพของคนโบราณ (การเนรมิตสร้างเป็นการที่พระเจ้าทรงมีชัยชนะเหนือห้วงน้ำ โยบ 7:21 เชิงอรรถ f) กับความคิดหลักอื่นๆ จากพระคัมภีร์ (การข้ามทะเลและเหตุการณ์ที่ภูเขาซีนายในการอพยพออกจากอียิปต์ สดด 114:3-8; อสย 51:10 ฯลฯ)

e “น้ำไหลบ่ามาท่วม” อาจเป็นการกล่าวพาดพิงถึงน้ำวินาศ (โนอาห์เป็น “ผู้บรรเทาใจ” ตาม ปฐก 5:29 เช่นเดียวกับประกาศกนาฮูม) พระพิโรธของพระเจ้ามีความหมาย (ข้อ 7-8) ไม่ได้ถูกส่งออกมาโดยไร้เหตุผล แต่เป็นผู้ตัดสินระหว่างผู้มีความเชื่อกับคนอธรรม

f “ผู้เป็นกบฏต่อพระองค์” ตามต้นฉบับภาษากรีก ต้นฉบับภาษาฮีบรูว่า “สถานที่ของเมืองนั้น”

g “ท่านทั้งหลายคิดร้ายอะไรต่อพระยาห์เวห์” ยังแปลได้อีกว่า “ท่านคิดว่าพระยาห์เวห์มีลักษณะอย่างไร” หรือ “ท่านวางใจพระยาห์เวห์ได้เพียงใด”

h “กอหนามแน่นหนา” แปลโดยคาดคะเน ต้นฉบับภาษาฮีบรูยังเพิ่มวลี “เหมือนคนเมาเหล้า(?)” ซึ่งไม่มีความหมายอะไร

i “คนชั่วร้าย” ตามตัวอักษรว่า “เบลีอัล” ซึ่งน่าจะหมายถึงคนชั่วร้ายจากกรุงนีนะเวห์ คือกษัตริย์เซนนาเคริบก็ได้ (ดู 2 พกษ 18-19)

j “เตรียม” บางคนแปลโดยคาดคะเนว่า “ทำลาย”

2 (ยูดาห์) 1ดูซิ เท้าของผู้นำข่าวดีอยู่บนภูเขาแล้ว

     เขาประกาศว่า “สันติภาพ”

           ยูดาห์เอ๋ย จงเฉลิมฉลองเทศกาลของเจ้าเถิด

     จงแก้บนของเจ้า

           เพราะคนชั่วร้ายจะไม่มารุกรานเจ้าอีก

     เขาถูกตัดออกไปหมดแล้ว

กรุงนีนะเวห์ถูกทำลาย

 

การบุกเข้าโจมตี

                   2ผู้ทำลายขึ้นมาโจมตีเจ้าแล้ว

จงเข้าประจำป้อม จงเฝ้าทางไว้

           จงเตรียมต่อสู้ จงรวมพลังทั้งหมดของเจ้าไว้

                   3aพระยาห์เวห์ทรงฟื้นฟูสวนองุ่นbของยาโคบให้กลับสู่สภาพเดิม

     เหมือนสวนองุ่นของอิสราเอล

           เพราะผู้ปล้นได้ปล้นสวนองุ่นเหล่านี้

     และได้ทำลายกิ่งก้านจนหมดสิ้น

                   4โล่ของทหารชำนาญศึกกลายเป็นสีแดง

     นักรบก็สวมเสื้อสีแดงเข้ม

           เหล็กของบรรดารถรบเป็นประกายดุจไฟ

     เตรียมพร้อมจะต่อสู้

           บรรดาทหารม้าcต่างไม่อยู่นิ่ง

                   5รถศึกวิ่งพล่านไปตามถนน

     พุ่งไปมาที่ลานเมือง

           ดูคล้ายกับเปลวเพลิง

     ที่พุ่งไปมาอย่างสายฟ้าแลบ

                   6กษัตริย์แห่งนีนะเวห์ทรงเรียกบรรดานายทหารd

     เขาก็รีบมา จนสะดุดล้ม

           ศัตรูรีบไปที่กำแพงเมือง

     จัดให้ทหารถือโล่เป็นแผงป้องกันe

                   7ประตูเมืองริมแม่น้ำเปิดแล้ว

     พระราชวังก็โกลาหลอลหม่าน

                   8รูปของเทพีถูกยึดเป็นของเชลยf

     บรรดาสาวใช้ก็คร่ำครวญเหมือนนกพิราบ

           และข้อน-อกเพราะความทุกข์

                   9กรุงนีนะเวห์เป็นเหมือนสระน้ำ

     ที่มีน้ำไหลออกไปg

           มีเสียงสั่งว่า “หยุด หยุด”

     แต่ไม่มีใครหันกลับมา

                   10อีกเสียงหนึ่งสั่งว่า

     “จงปล้นเงิน จงปล้นทองคำ”

           ที่นี่มีทรัพย์สมบัติจำนวนมากไม่หมดสิ้น

     มีของประเสริฐสะสมไว้เป็นกอง

                   11มีการทำลาย การปล้น การถูกทิ้งร้างh

     ทุกคนท้อใจ หัวเข่าสั่นไหว

           บั้นเอวปวดร้าว

     ใบหน้าก็ซีดเซียว

คำตัดสินลงโทษอัสซีเรียซึ่งเป็นเหมือนสิงโต

                   12ถ้ำสิงโตอยู่ที่ไหน

                   ถ้ำเลี้ยงลูกสิงโตiอยู่ที่ไหน

           สิงโตทั้งตัวผู้และตัวเมียเคยเดินพร้อมกับลูกไปที่นั่น

                   ไม่มีผู้ใดมารบกวน

                   13สิงโตเคยฉีกอาหารให้ลูกกิน

                   เคยฆ่าเหยื่อมาให้สิงโตตัวเมีย

           สะสมเหยื่อไว้เต็มถ้ำ

                   สะสมเนื้อที่ฉีกแล้วไว้ในที่ซ่อน

                   14“ดูซิ เราต่อสู้กับเจ้าj

                   พระยาห์เวห์จอมจักรวาลตรัส

           เราจะเผารถศึกของเจ้าให้เป็นควัน

                   ดาบจะกินลูกสิงโตทั้งหลายของเจ้า

           เราจะกำจัดการปล้นของเจ้าในแผ่นดิน

                   และจะไม่มีผู้ใดได้ยินเสียงผู้ถือสารของเจ้าอีก

2 a ข้อนี้ ซึ่งดูเหมือนทำให้ความต่อเนื่องระหว่างข้อ 2 กับข้อ 4 ขาดไป บางคนนำไปใส่ไว้หลังข้อ 1 และทำหน้าที่คล้ายคำอธิบายข้อนั้น ข้อนี้กล่าวพาดพิงถึงคำประพันธ์ของ อสย 5:1-7

b “สวนองุ่น” แปลโดยคาดคะเน ต้นฉบับภาษาฮีบรูว่า “ความโอ่อ่า”

c “บรรดาทหารม้า” ตามต้นฉบับภาษากรีก ต้นฉบับภาษาฮีบรูว่า “ต้นสนไซเปรส” (ซึ่งอาจหมายถึงหอกหรือแหลนที่มีด้ามเป็นไม้สน)

d “กษัตริย์แห่งนีนะเวห์ทรงเรียกบรรดานายทหาร” แปลโดยคาดคะเน เพราะต้นฉบับภาษาฮีบรูตามตัวอักษรว่า “เราระลึกถึง(นายทหาร)” ซึ่งไม่เข้ากับบริบท

e “แผงป้องกัน” หมายถึงโล่ที่ทหารยกเหนือศีรษะเพื่อป้องกันตนเองจากก้อนหินและอาวุธที่ศัตรูขว้างหรือยิงลงมาจากเบื้องบน ขณะที่รุกเข้าไปประชิดกำแพง

f “รูปของเทพี” อาจเป็นรูปของเทพีอิชทาร์ซึ่งเป็นผู้อุปถัมภ์กรุงนีนะเวห์ หรืออาจเป็นฐานงดงามที่ตั้งรูปนั้น ตามสักการสถานของเทพีองค์นี้มีโสเภณีศักดิ์สิทธิ์คอยให้บริการผู้มากราบไหว้

g “ที่มีน้ำไหลออกไป” ตามต้นฉบับภาษากรีก ต้นฉบับภาษาฮีบรูว่า “จากวันของเธอ และเขาทั้งหลาย...”

h “การทำลาย การปล้น การถูกทิ้งร้าง” คำภาษาฮีบรูมีเสียงคล้ายกัน buqah, umabuqah, umebullaqah

i “ถ้ำเลี้ยงลูกสิงโต” ตามตัวอักษรว่า “ทุ่งหญ้า” บางคนแปลโดยคาดคะเนตามต้นฉบับภาษากรีกว่า “ถ้ำ”

j “เจ้า” เป็นสรรพนามเอกพจน์ เพศหญิง หมายถึงกรุงนีนะเวห์ ประกาศกกล่าวถึงภาพใหม่ของหายนะของกรุงนีนะเวห์ โดยกล่าวคำตัดสินความผิดที่กรุงนีนะเวห์เรียกร้องการลงโทษ ประกาศกนาฮูมไม่สู้จะสนใจต่อบาปการกราบไหว้รูปเคารพของกรุงนีนะเวห์ (กรุงนีนะเวห์ไม่เหมือนกับอิสราเอล ไม่ใช่ “ภรรยา” ของพระยาห์เวห์) เท่ากับสนใจถึงความโลภและความคดโกงซึ่งได้สร้างอำนาจเหนือชนทุกชาติที่เขาไปปล้นมา

คำตัดสินลงโทษกรุงนีนะเวห์ซึ่งเป็นเหมือนหญิงแพศยา

31วิบัติจงเกิดแก่เมืองที่แปดเปื้อนด้วยโลหิต

เต็มไปด้วยการมุสาและของเชลย

ไม่เคยหยุดปล้น

2เสียงขวับของแส้

เสียงโครมครามของล้อรถ

เสียงม้าควบ

และเสียงรถรบกำลังทะยานไป

3พลม้าเข้าประจัญบาน

คมดาบแวบวาบ หอกแวววาว

คนจำนวนมากถูกแทง

คนตายกองเป็นพะเนิน

มีศพนับไม่ถ้วน

คนเดินสะดุดศพเหล่านั้น

4ทั้งนี้เพราะหญิงแพศยาขายตัวอย่างมาก

มีเสน่ห์และเชี่ยวชาญในเวทมนตร์

ค้าขายชนหลายชาติaด้วยการขายตัว

และขายชนหลายเผ่าด้วยเวทมนตร์คาถา

5“ดูซิ เราต่อสู้กับเจ้า

พระยาห์เวห์จอมจักรวาลตรัส

และจะยกกระโปรงของเจ้าคลุมหน้าเจ้า

เราจะให้นานาชาติแลเห็นความเปลือยของเจ้า

และให้อาณาจักรต่างๆ เห็นความอับอายของเจ้า

6เราจะโยนของโสโครกใส่เจ้า

ทำให้เจ้าต้องอับอาย เป็นที่เยาะเย้ยb

7แล้วทุกคนที่เห็นเจ้าก็จะหนีไปจากเจ้า พูดว่า

‘กรุงนีนะเวห์ถูกทำลายแล้ว

ใครจะสงสารเธอ

เราจะไปหาใครที่ไหนมาปลอบโยนเธอได้’”

บทเรียนจากกรุงเธเบส

8เจ้าดีกว่ากรุงเธเบสc

ซึ่งตั้งอยู่ริมคลองต่างๆ ของแม่น้ำไนล์หรือ

กรุงนี้มีน้ำล้อมรอบ

มีทะเลเป็นที่กำบัง

มีห้วงน้ำเป็นเชิงเทินd

9ทั้งเอธิโอเปียและอียิปต์เคยเป็นกำลังของกรุงนี้

เป็นกำลังที่ไร้ขอบเขต

พูตและลิเบียเป็นพันธมิตรe

10ถึงกระนั้น กรุงนี้ก็ยังถูกกวาดต้อนเป็นเชลยไปต่างแดน

ลูกเล็กๆ ของเธอถูกจับฟาดจนแหลกลาญ

ตามถนนทุกแยก

เขาจับสลากแบ่งผู้มีสกุลของเธอ

และผู้มีอำนาจทุกคนของเธอก็ถูกล่ามโซ่

11เจ้าก็เช่นเดียวกัน เจ้าจะดื่มจนมึนเมา

และไปซ่อนตัว

เจ้าจะแสวงหาที่ลี้ภัยจากศัตรู

กรุงนีนะเวห์เตรียมป้องกันตน แต่ไร้ผลf

12ป้อมปราการทั้งหมดของเจ้าจะเป็นเหมือนต้นมะเดื่อเทศ

มีผลมะเดื่อสุกรุ่นแรก

ถ้าต้นถูกเขย่า

ผลก็จะตกลงไปในปากของผู้กิน

13ดูซิ กำลังพลภายในเจ้ามีแต่ผู้หญิง

ประตูเมืองของแผ่นดินของเจ้า

เปิดกว้างรับศัตรู

ไฟได้เผาผลาญดาลประตูของเจ้าแล้ว

14จงตักน้ำไว้เตรียมถูกล้อม

จงเสริมกำลังป้อมปราการของเจ้า

จงลงไปในบ่อดินเหนียว

จงย่ำปูนให้เข้ากัน

ใส่แม่พิมพ์ทำเป็นก้อนอิฐ

ตั๊กแตนจะบินหนีไปg

15ไฟจะกินเจ้าที่นั่น

ดาบก็จะฟันเจ้า

และจะกินเจ้าเหมือนตั๊กแตนกินพืชพันธุ์ทั้งหมดh

แม้เจ้าจะทวีจำนวนเหมือนตั๊กแตนวัยมีปีก

เพิ่มจำนวนมากมายเหมือนตั๊กแตนที่บินได้

16และทวีจำนวนพ่อค้าให้มากกว่าดวงดาวในท้องฟ้า

ตั๊กแตนก็จะกางปีกแล้วจะบินไปi

17ยามรักษาการณ์ของเจ้าเป็นเหมือนตั๊กแตน

เจ้านายของเจ้าเป็นเหมือนฝูงตั๊กแตน

ที่เกาะอยู่ตามกำแพงในวันอากาศเย็น

แต่เมื่อดวงอาทิตย์ขึ้น มันก็บินหนีไป

ไม่มีใครรู้ว่ามันไปที่ไหน

เพลงคร่ำครวญไว้อาลัย

18jกษัตริย์แห่งอัสซีเรียเอ๋ย

บรรดาผู้เลี้ยงแกะของท่านกำลังหลับ

นักรบชำนาญศึกของท่านก็เคลิ้มหลับk

ประชากรของท่านกระจัดกระจายอยู่ตามภูเขา

ไม่มีผู้ใดรวบรวมเขาได้

19การบาดเจ็บของท่านไม่มีการรักษา

บาดแผลของท่านก็สาหัส

ทุกคนที่ได้ยินข่าวเรื่องท่านก็จะปรบมือเยาะเย้ยท่าน

เพราะมีใครที่ไม่ได้รับความทารุณอย่างต่อเนื่องจากท่าน

3 a “ค้าขายชนหลายชาติ” หมายถึงการ “ขายเป็นทาส” มีความหมายตรงข้ามกับการ “ซื้อกลับมา” ซึ่งหมายถึงการปลดปล่อยหรือการช่วยให้รอดพ้น

b กรุงนีนะเวห์จะถูกลงโทษเหมือนหญิงแพศยา (อสค 16:36-43; 23:25-30; ฮชย 2:5)

c “กรุงเธเบส” ตามตัวอักษรภาษาฮีบรูว่า “เมืองโน(ของอาโมน)” กรุงเธเบสเป็นราชธานีของอียิปต์สูง (ทางใต้) ถูกกองทัพของกษัตริย์อาชูร์บันนีปัลแห่งอัสซีเรียยึดได้ในปี 663 ก่อน ค.ศ.

d “เป็นเชิงเทิน” ตามเอกสารที่พบที่กุมราน 4QpNahum ซึ่งเป็นคำอธิบายหนังสือประกาศกนาฮูม ตัวบท MT ละคำนี้ “น้ำ” (mayim ตาม 4QpNahum) ตัวบท MT ว่า “miyyam” (จากทะเล) เป็นการบรรยายแบบกวีถึงเมืองที่มีแม่น้ำไนล์ล้อมอยู่เหมือน “เชิงเทิน”

e “พันธมิตร” ตามตัวอักษรยังมีคำว่า “ของเธอ” ตามมาในต้นฉบับภาษากรีกและซีเรียค และ “ของท่าน” ในต้นฉบับภาษาฮีบรู

f คำประกาศพระวาจานี้ดูเหมือนจะกล่าวพาดพิงถึงหายนะที่กองทัพอัสซีเรียได้รับมาแล้ว (การที่เมือง Tarbis และ Assur ถูกยึดได้ในปี 614 ก่อน ค.ศ.?)

g “ตั๊กแตนจะบินหนีไป” ชาวอัสซีเรียจำนวนมากที่เข้ามาในแผ่นดินต่างๆ เป็นพ่อค้า ทหาร และผู้ปกครองแผ่นดินที่ยึดมาได้ ถูกเปรียบเทียบกับฝูงตั๊กแตนจำนวนมหาศาล ภาพเปรียบเทียบเดียวกันนี้จะถูกใช้เมื่อประกาศกประกาศพระวาจาทำนายถึงการต้องสูญหายไปโดยฉับพลันของอาณาจักรอัสซีเรียด้วย

h “เหมือนตั๊กแตนกินพืชพันธุ์ทั้งหมด” บางคนคิดว่าเป็นข้อความที่ผู้คัดลอกเสริมเข้ามาจากความคิดที่จะตามมา

i บางคนคิดว่าข้อความในบรรทัดนี้น่าจะย้ายไปอยู่ตรงกลางข้อ 17 และอ่านว่า “เมื่อดวงอาทิตย์ขึ้น ตั๊กแตนก็จะกางปีกแล้วจะบินไป มันบินหนีไป ไม่มีใครรู้ว่ามันไปที่ไหน”

j ที่ตรงนี้ บางคนเสริมคำโดยคาดคะเนว่า “อนิจจา”

k “เคลิ้มหลับ” แปลโดยคาดคะเน ตามต้นฉบับภาษากรีกและซีเรียค ต้นฉบับภาษาฮีบรูว่า “พำนักอยู่”

เช้าวันใหม่ใส่ใจพระวาจา

Lectio Divina-Daily 2022

เช้าวันเสาร์เราคิดถึงพระวาจา

Video อบรมพระคัมภีร์

ความรู้พื้นฐานพระคัมภีร์และหนังสือปฐมกาล

หนังสืออพยพและเลวีนิติ

หนังสือกันดารวิถีและเฉลยธรรมบัญญัติ

หนังสือโยชูวา ผู้วินิจฉัยและนางรูธ

หนังสือซามูแอล ฉบับที่ 1 และ ฉบับที่ 2

หนังสือพงศ์กษัตริย์ ฉบับที่ 1 และ ฉบับที่ 2

หนังสือพงศาวดาร เอสราและเนหะมีย์

หนังสือโทบิต ยูดิธ เอสเธอร์และมัคคาบี 1 และ 2

ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับประกาศกและประกาศกอาโมส

หนังสือประกาศกโฮเชยาและมีคาห์

หนังสือประกาศกอิสยาห์

หนังสือประกาศกโยนาห์และประกาศกเศฟันยาห์

หนังสือประกาศกนาฮูมและฮาบากุก

หนังสือประกาศกเยเรมีห์-เพลงคร่ำครวญ-บารุค

หนังสือประกาศกเอเสเคียลและดาเนียล

บทเทศน์บนภูเขา มธ. 5-7

พระวรสารนักบุญมัทธิว 10,13,18

พระวรสารนักบุญมาระโก

หนังสือกิจการอัครสาวก